Choć zazwyczaj z utęsknieniem czekamy na lato, upały, które nasilają się w tym okresie, potrafią być bardzo niebezpieczne. Nadmierne korzystanie ze słońca może zakończyć się tragicznie. Odwodnienie, porażenie słoneczne czy udar cieplny to dolegliwości, na które narażony jest każdy z nas.

Zaburzenia termoregulacji

Udar cieplny to stan spowodowany zbyt intensywnym, nadmiernym działaniem wysokiej temperatury na organizm. Może się objawiać w szeregu coraz poważniejszych objawów – od osłabienia i zmęczenia, poprzez wysoką temperaturę (powyżej 40 st. C), do zespołu niewydolności wielonarządowej, utraty przytomności, a niekiedy nawet zatrzymania krążenia. Porażenie słoneczne, w odróżnieniu do udaru, jest efektem nadmiernego ogrzania odkrytej głowy i karku. Dochodzi wówczas do podwyższenia temperatury mózgu o 1,5-2,5 st. C, a w następstwie do przekrwienia, obrzęku i krwotoku w oponach mózgu, jak również podwyższenia ciśnienia płynu mózgowo-rdzeniowego. W przeciwieństwie do udaru cieplnego, w porażeniu słonecznym objawy mózgowe występują zanim dojdzie do podwyższenia temperatury ciała. Szczególnie narażoną na tego typu objawy grupę stanowią osoby w podeszłym wieku, dzieci, osoby cierpiące na cukrzycę, choroby układu sercowo-naczyniowego, choroby skóry (łuszczyca, egzema, oparzenia, sklerodermia, mukowiscydoza), nadczynność tarczycy, osoby otyłe, a także osoby pod wpływem alkoholu. Także niektóre grupy leków mogą sprzyjać zaburzeniom termoregulacji, na przykład: neuroleptyki, trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne, benzodiazepiny, leki przeciwhistaminowe, sympatykomimetyki, antycholinergiczne, blokery kanału wapniowego, beta-blokery oraz diuretyki. Należy pamiętać, że jednym z powikłań udaru może być śpiączka, zaś w niektórych przypadkach może on stanowić zagrożenie dla życia. Dlatego tak ważne jest dostosowanie i optymalizacja farmakoterapii, szczególnie lekami moczopędnymi, w zależności od pory roku i/lub temperatury pomieszczeń i otoczenia. Tymczasem problem ten może dotyczyć także osób, które nie mają problemów ze zdrowiem (np. sportowców, żołnierzy czy pracowników fizycznych poddanych dużemu wysiłkowi).

Rozpoznanie udaru cieplnego

Jakie są objawy udaru cieplnego:

– wczesne objawy: ogólne osłabienie i zmęczenie, ból i zawroty głowy, omdlenie, przekrwienie twarzy,

– wysoka temperatura ciała przekraczająca 39 st. C,

– gorąca, sucha, zaczerwieniona skóra (pocenie się występuje w 50 proc. przypadków udaru cieplnego związanego z wysiłkiem fizycznym), możliwe oparzenia skóry I lub II stopnia,

– zaburzenia ze strony układu sercowo-naczyniowego: zaburzenia rytmu, spadek ciśnienia tętniczego krwi,

– zaburzenia oddechowe, w tym zespół ostrej niewydolności oddechowej,

– zaburzenia ze strony centralnego systemu nerwowego, w tym: drgawki, zaburzenia psychiczne, możliwe zaburzenia świadomości i obrzęk mózgu,

– niewydolność wątroby i nerek.

Pierwsza pomoc

Podstawą udzielania pierwszej pomocy jest chłodzenie pacjenta oraz terapia podtrzymująca podstawowe czynności życiowe, do czasu przybycia pogotowia ratunkowego. Celem leczenia jest obniżenie temperatury do około 39 st. C. Pacjent z ciężkimi objawami udaru cieplnego powinien być leczony w warunkach intensywnej terapii. Arbitralnie udar cieplny dzieli się na dwa podstawowe stany kliniczne: klasyczny, który może się rozwijać w ciągu kilku godzin, a nawet dni, oraz udar powysiłkowy, u młodszych chorych, z gwałtownym początkiem.
Postępowanie w przypadku udaru powinno być następujące:

– należy umieścić poszkodowanego w pozycji półsiedzącej w zacienionym miejscu z dostępem świeżego powietrza,

– stosować zimne, wilgotne okłady na głowę, kark oraz miejsca przebiegu dużych, leżących powierzchownie naczyń (pachy, pachwiny, szyja),

– sprawdzać temperaturę ciała co 5-10 min. (schładzanie należy przerwać, gdy temperatura osiągnie 38.3 st. C, bo może to spowodować hipotermię),

– podawać chłodne napoje, niegazowaną wodę, soki owocowe,

– u osób nieprzytomnych zastosować pozycję boczną ustaloną i wezwać pogotowie,

– w przypadku braku oddechu stosować sztuczne oddychanie, aż do przybycia lekarza,

– nie wolno podawać żadnych napojów alkoholowych,

– nie wolno podawać środków przeciwgorączkowych, ani innych leków (mogą pogłębi uszkodzenie wątroby).

Nierzadkim następstwem udaru cieplnego jest niedokrwienie mięśnia sercowego oraz zaburzenia przewodnictwa. W tych warunkach podwyższone jest ryzyko zaburzenia czynnościowego ośrodkowego układu nerwowego i wystąpienia trwałych ubytków neurologicznych, zwłaszcza, jeśli doszło do krótkotrwałego niedokrwienia mózgu. Najczęściej obserwowane zaburzenia metaboliczne to: kwasica metaboliczna, hiperglikemia, rzadziej wzrost stężenia triglicerydów i kortyzolu, najcięższe przypadki udaru cieplnego przebiegają ze wstrząsem, zaburzeniem, czynności wielu narządów i układów: nerek, wątroby, układu oddechowego, mechanizmów krzepnięcia.

Rozsądne korzystanie ze słońca

Aby uniknąć udaru cieplnego należy rozsądnie korzystać ze słońca – stosować ochronne nakrycia głowy oraz unikać przebywania na słońcu w godzinach największego nasłonecznienia. Podczas wykonywania wysiłku, szczególnie na słońcu, należy pić dużo płynów. W tym miejscu wypada też wspomnieć, że spożywanie napojów zawierających węglowodany i elektrolity nie zabezpiecza przed zaburzeniami elektrolitów, ponieważ większość z nich jest hipotoniczna w stosunku do osocza.
W przypadku osób starszych istotne jest, aby zaplanować aktywność fizyczną na chłodniejszą część dnia. Ponadto należy uwzględnić, że niektóre leki mogą potęgować zaburzenia termoregulacji.