Odleżyny – czynniki ryzyka i postępowanie

Odleżyny to ogniska martwicy skóry, które nierzadko obejmują także tkankę podskórną, a czasami mięśnie i kości. Powstają w wyniku długotrwałego ucisku i niedotlenienia tkanek, w związku z czym najczęściej lokalizują się w miejscach, w których części kostne stykają się długotrwale z podłożem, czyli najczęściej na pośladkach, w okolicy kości krzyżowej, w okolicy łopatki, łokcia, na piętach lub kostkach.

Odleżyny występują stosunkowo często, szczególnie w grupie osób w podeszłym wieku i osób obłożnie chorych, które mają problemy z poruszaniem się lub są nieprzytomne. Wymienia się szereg czynników, które przyspieszają powstanie odleżyn, np: otyłość, cukrzycę, niedokrwistość, niedożywienie, choroby naczyń krwionośnych oraz nietrzymanie moczu i kału.

Z uwagi na obraz kliniczny odleżyny zostały podzielone na stopnie (skala Torrance’a).

Odleżyny I stopnia to zmiany najbardziej łagodne, które charakteryzują się blednięciem pod wpływem lekkiego ucisku. Odleżyny II stopnia to z kolei sączące zmiany skórne, takie jak nadżerki, pęcherze, którym może towarzyszyć miejscowy obrzęk oraz zaburzenia mikrokrążenia i temperatury. Te dwa stopnie odleżyn zdarzają się najczęściej w praktyce klinicznej. Odleżyny III stopnia cechują się uszkodzeniem pełnej grubości skóry aż do tkanki podskórnej, w okolicy zmiany występuje zaczerwienienie i obrzęk, a rana jest dobrze odgraniczona od skóry zdrowej. Odleżyny IV stopnia to zmiany, w których uszkodzenie obejmuje także tkankę podskórną, a dno takiej zmiany zawiera martwicze masy koloru czarnego. W tym wypadku martwica może również obejmować otaczające tkanki. Z kolei odleżyny V stopnia to zmiany obejmujące głębsze tkanki, m.in. powięzie, mięśnie, czasem także stawy i kości.

Najogólniej w leczeniu odleżyn należy postępować jak z ranami. Na tym etapie warto podkreślić, że leczenie odleżyn jest procesem długotrwałym i bardzo trudnym. Wczesne stadia odleżyn oczywiście szybciej reagują na leczenie. Szczególną wagę należy przywiązywać do sterylności opatrunków. Odleżyny należy dezynfekować za pomocą specjalnych środków odkażających, a także stosować maści i kremy z dodatkiem antybiotyków i środków odkażających. Tkanki martwicze powinny być usuwane chirurgicznie. Bardzo ważna jest troskliwa pielęgnacja i zapobieganie powstawaniu kolejnym odleżynom, gdyż rokowanie przy odleżynach zawsze jest poważne. Bardzo głębokie odleżyny, sięgające do kości, niezwykle trudno wyleczyć.

W przypadku lżejszych stadiów choroby można stosować domowe sposoby wspomagające leczenie odleżyn, ale takie postępowanie wymaga zgody lekarza. Najczęściej do leczenia odleżyn wykorzystuje się odpowiednie opatrunki. Aktualnie zaleca się, by odleżyny leczyć w środowisku wilgotnym, gdyż takie warunki znacznie skracają czas gojenia. Dostępne na rynku są m.in. opatrunki antybakteryjne, poliuretanowe, hydrokoloidowe oraz hydrożelowe.

Produktami stosowanymi wspomagająco w leczeniu wczesnych odleżyn są żele hydrokoloidowe przyspieszające gojenie ran. Preparaty te dostępne są w formie sprayu, co pozwala na jego bezdotykowe nakładanie. Ich skuteczność związana jest z wielokierunkowym działaniem, gdyż preparaty te nie tylko przyspieszają gojenie, ale także pomagają uniknąć infekcji i działają przeciwbólowo. Ponadto zapewniają bezbolesną zmianę opatrunku.

W profilaktyce powstawania odleżyn podstawową rolę odgrywa zmiana pozycji ciała osoby leżącej. Osoba taka powinna być wielokrotnie w ciągu doby przekładana z boku na drugi bok, układana na wznak oraz na brzuchu. Poza tym należy bacznie obserwować wszelkie zaczerwienienia, rany, pęcherze wypełnione osoczem, które pojawiają się na skórze chorego. Na rynku dostępne są także materace przeciwodleżynowe z gęsto rozmieszczonymi wypustkami lub zmiennociśnieniowe z możliwością regulacji ciśnienia w komorach powietrznych.