Charakterystyka podłoży maściowych

Przed przystąpieniem do wykonywania maści należy jak zawsze przeanalizować przepisane surowce pod kątem wystąpienia ewentualnych niezgodności. Do tej czynności przyda nam się znajomość składów oraz ogólna specyfika dostępnych podłoży maściowych.

Jako substancje pomocnicze podłoża nie powinny wykazywać własnego działania farmakologicznego ani też być toksyczne, nie powinny też reagować w żaden sposób z pozostałymi składnikami leku. Skrócona analiza najczęściej stosowanych obecnie podłoży może stanowić narzędzie pomocne w szybkim zidentyfikowaniu oraz poprawie niezgodności.

1. Maść cholesterolowa to biała, lekko przeświecająca, jednolita miękka masa. Według Farmakopei Polskiej IX jej skład to: cholesterol, wazelina biała, parafina płynna i parafina stała w proporcjach odpowiednio: 3:18:64:15. Charakteryzuje się bardzo dużym stopniem wchłaniania wody, tworzy wtedy emulsje w/o. Ze względu na zawartość obojętnych składników nie wchodzi w interakcje z substancjami czynnymi, jest również dobrze tolerowana przez pacjentów. Powyższe cechy stanowią o uniwersalności omawianego podłoża.

2. Euceryna – biała lub żółtawo-biała, jednorodna miękka masa. Historycznie stanowiła mieszaninę eucerytu (emulgatora wyizolowanego z lanoliny) z wazeliną białą. Przez lata dokonywano licznych modyfikacji do tego stopnia, że praktycznie każda firma produkująca substancje recepturowe miała swój „własny” skład euceryny. Aby uniknąć rozbieżności przy wykonywaniu leków i zminimalizować ryzyko powstawania niezgodności, Farmakopea Polska IX wprowadziła to podłoże pod nazwami: „maść eucerynowa I” oraz „maść eucerynowa II”.
Obydwa składy są dopuszczalne i równocenne. Szczegółowe składy podaję poniżej:

• Maść eucerynowa I: alkohol cetostearylowy, alkohole sterolowe z lanoliny, wazelina biała w proporcji 0,5:6,0:93,5.
• Maść eucerynowa II: cholesterol, alkohol cetylowy, wazelina biała – proporcja 2:3:95.

Euceryna spośród omawianych podłoży posiada najwyższą liczbę wodną wynoszącą zgodnie z FP X – 300, natomiast w praktyce często liczba ta może wynosić dużo więcej (400, 500, a nawet do 700!). Tworzy wtedy emulsję w/o. Stanowi więc jedno z najcenniejszych podłóż pod względem stopnia wiązania wody.

3. Lekobaza – biała, miękka, gładka masa. Zawiera wazelinę białą, emulgatory i wodę oczyszczoną. Na rynku aptecznym również występują różne modyfikacje, w zależności od firmy. Z podłożem tym możemy uzyskać emulsje typu w/o lub o/w, co sprawia, że polecane jest ono do wykonywania maści wielofazowych. Bardzo dobrze absorbuje wodę, polecana jest też przy maściach z witaminami. Wchodzi w interakcje z siarczanem cynku, chlorowodorkiem lidokainy, chlorowodorkiem tetrakainy, może nastąpić wtedy złamanie emulsji.

4. Wazelina żółta – żółta, miękka, tłusta masa, produkt uboczny destylacji ropy naftowej. Stanowi mieszaninę półstałych węglowodorów. Nie wchłania się przez skórę, dlatego wykazuje działanie doskonale natłuszczające i ochronne. Charakteryzuje się obojętnością chemiczną i bardzo małą liczbą wodną (7-10). Bardzo trudno miesza się z balsamem peruwiańskim oraz ichtiolem, konieczny jest wtedy dodatek substancji ułatwiających uzyskanie homogenności: oleju rycynowego (dla balsamu peruwiańskiego) i lanoliny (dla ichtiolu).

5. Wazelina biała – biała lub prawie biała przeświecająca miękka masa, stanowi lepiej oczyszczoną wersję wazeliny żółtej. Charakteryzuje się również podobnymi właściwościami. Wchodzi w skład podłoży złożonych, m.in. wspominanych już: maści cholesterolowej, euceryny, lekobazy.

6. Lanolina – a dokładnie lanolina bezwodna, to żółta, tłusta, twardawa masa o charakterystycznym zapachu. Jest woskiem otrzymywanym z wełny owiec. Pod względem chemicznym stanowi mieszaninę steroli (m.in. cholesterol) oraz ich estrów. Charakteryzuje się bardzo dużą lepkością, przez co jest bardzo rzadko stosowana jako samodzielne podłoże. Ponadto ma bardzo dużą liczbę wodną (ok. 200) więc jest często używana jako emulgator typu w/o. Już jej niewielkie ilości dodane do wazeliny są w stanie znacząco zwiększyć zdolność wiązania wody, co jest wykorzystywane przy rozwiązywaniu niezgodności z wspomnianym podłożem i przepisaną dużą ilością wody lub roztworów wodnych.

7. Smalec – biała, tłusta, miękka masa. Zaliczany do grupy tłuszczów zwierzęcych, otrzymywany z tkanek świń. Chemicznie to przede wszystkim mieszanina estrów nasyconych i nienasyconych kwasów tłuszczowych. Jest jednym z najlepiej tolerowanych przez skórę człowieka podłoży. Ma bardzo niską liczbę wodną (7-16) oraz krótką trwałość, co ma też wpływ na ograniczoną dostępność tego podłoża w aptekach. Powinien być przechowywany w lodówce.