Dermokonsultacje i inne usługi dodatkowe w aptece – podstawa prawna

Katalog usług wykonywanych w aptece nie jest katalogiem zamkniętym. Czy i na jakich zasadach można zatem w aptece świadczyć usługę dermokonsultacji bądź np. dokonywać pomiaru ciśnienia krwi? W związku z kwestią prowadzenia w aptece dermokonsultacji oraz zakazem reklamy wypowiedział się lubuski WIF wydając w dniu 6 marca 2017 r. decyzję^[1], w której zobowiązał aptekę do zaprzestania prowadzenia dermokonsultacji oraz nakazał udzielanie porad pacjentom wyłącznie przez osoby posiadające stosowne wykształcenie.

WIF ustalił, że w aptece ogólnodostępnej prowadzone są dermokonsultacje przez osoby, które nie posiadają wykształcenia farmaceutycznego. Kierownik apteki nie sprawdzał uprawnień zawodowych osób świadczących ww. usługi, co skutkowało brakiem dokonania wpisu w książce ewidencji personelu. WIF podkreślił, że w art. 86 ustawy Prawo farmaceutyczne ustawodawca jednoznacznie wskazał wymagania w zakresie świadczenia usług na rzecz pacjenta w aptece.

Kosmetyki dystrybuowane w aptece mają posiadać działanie terapeutyczne, a nie mają być przeznaczone do perfumowania lub upiększania. Przy wykonywaniu zaś w aptece czynności fachowych mogą być, stosownie do art. 90 ww. ustawy, zatrudnieni wyłącznie farmaceuci i technicy farmaceutyczni w granicach uprawnień zawodowych. W ocenie lubuskiego WIF termin dermokonsultacji jest formą porady – w tym przypadku świadczonej w aptece. Apteka jest placówką ochrony zdrowia, w której osoby uprawnione świadczą usługi farmaceutyczne, do których należy również porada. Niemniej jednak w placówkach ochrony zdrowia porad mogą udzielać jedynie osoby legitymujące się fachowym wykształceniem medycznym (farmaceutycznym). Wskazał również, że odbycie przez dermokonsultantów kursów nie uprawnia ich do udzielania porad w placówkach ochrony zdrowia – aptekach czy przychodniach lekarskich. W decyzji stwierdzono, że udzielanie porad w aptece przez osoby nieposiadające wykształcenia medycznego może wprowadzić pacjenta w błąd poprzez sugerowanie pacjentowi, że dermokonsultant jest profesjonalistą, która to sugestia może wynikać z tradycji aptekarstwa polskiego, w którym to osoba po studiach medycznych świadczy usługi doradcze w zakresie zdrowia. WIF podkreślił, że dermokonsultacji nie można zaliczyć do działań wchodzących w zakres pojęcia „ochrona zdrowia publicznego”, które to działania miałyby służyć profilaktyce, zachowaniu, ratowaniu, przywracaniu lub poprawie zdrowia pacjenta. Służą one jedynie poprawie estetyki i samopoczucia pacjenta, a nie jego zdrowiu.

W ocenie WIF dermokonsultacje prowadzone w aptece miały ponadto na celu reklamowanie konkretnych produktów pod pozorem udzielania porad – konsultacji. Jedynymi zaś osobami w aptece, które posiadają kompetencje do udzielania fachowej porady są osoby z wykształceniem farmaceutycznym. Ponadto funkcja dermokonsultanta w aptece została wywołana wyłącznie na potrzeby wytworzenia zapotrzebowania u pacjenta w produkty, których nie potrzebuje.

WIF w przedmiotowej decyzji stwierdził ponadto, że doszło do naruszenia zakazu reklamy apteki i jej działalności. Wobec braku w ustawie Prawo farmaceutyczne definicji reklamy, WIF posłużył się przy tym definicją reklamy przyjętej w orzecznictwie sądów administracyjnych.^[2] Zgodnie z tą definicją za reklamę apteki należy uznać wszelkie działania polegające na informowaniu i zachęcaniu do zakupu produktu leczniczego lub wyrobu medycznego w danej aptece, mające na celu zwiększenie ich sprzedaży.

Z decyzji lubuskiego WIF wynika zatem, że co prawda dopuszczalne są w aptece porady i konsultacje w zakresie doboru kosmetyku do rodzaju skóry, jednakże tylko takie, które są świadczone przez osoby uprawnione, a więc posiadające wykształcenie medyczne – farmaceutyczne. Przykładowo kosmetolog będzie wyłączony z grona osób, które byłyby uprawnione do udzielania tego typu porad. Należy zauważyć, że w podobnym tonie wypowiedział się już wcześniej WSA^[3] w Warszawie, rozstrzygając sprawę, której przedmiotem był nakaz likwidacji stanowiska do sprzedaży kosmetyków znajdującego się w izbie ekspedycyjnej apteki, w którym asortyment ten sprzedawały dermokonsultantki, niebędące farmaceutami czy technikami farmacji. Sąd stwierdził, że niedopuszczalne jest zatrudnianie w aptekach tzw. dermokonsultantek, albowiem świadczenia wszystkich usług w aptece przewidziane jest dla farmaceutów bądź techników farmaceutycznych.

Jak natomiast sytuacja wygląda w przypadku pomiaru ciśnienia w aptece? Otóż wypowiedział się w tej kwestii NSA.^[4] Sąd stwierdził, że badanie ciśnienia na rzecz pacjentów apteki zalicza się właśnie do działań wchodzących w zakres pojęcia ochrony zdrowia publicznego służących profilaktyce, zachowaniu, ratowaniu, przywracaniu lub poprawie zdrowia pacjentów. Jako że działania polegające na dokonywaniu pomiaru ciśnienia pacjentom nie są zastrzeżone dla innego typu placówek zdrowia publicznego jak najbardziej mogą być dokonywane w aptekach. To właśnie dlatego ustawodawca posłużył się w art. 86 ust. 1 ustawy Prawo farmaceutyczne sformułowaniem „w szczególności”, aby umożliwić osobom uprawnionym świadczenie w aptece (oprócz usług farmaceutycznych stanowiących podstawowy przedmiot działalności aptek) inne czynności z zakresu ochrony zdrowia publicznego (tj. służących profilaktyce, zachowaniu, ratowaniu, przywracaniu lub poprawie zdrowia), w tym dokonywanie pomiaru ciśnienia przez samego pacjenta lub przy pomocy farmaceuty.

Powyższy pogląd NSA znalazł też odzwierciedlenie w wyżej omawianej decyzji WIF, który stwierdził, że niejednokrotnie w interesie pacjenta apteki, w celu ochrony jego zdrowia, leży dokonywanie samodzielnie lub przy pomocy farmaceuty pomiaru ciśnienia, które może być istotne, gdy pacjent bierze szereg różnych leków z uwagi na odmienne choroby i dolegliwości, zaś jego stan majątkowy nie pozwala na nabycie tego urządzenia.

Powyższe pozwala wnioskować, że również usługi polegające na wykonywaniu pomiaru masy ciała, wzrostu, czy też najprostszych badań analitycznych – np. stężenia glukozy mogą być świadczone w aptece.