Nauka
Nietolerancja laktozy a zespół jelita drażliwego
8 minut
autor: dr hab. n. med. Monika Paul-Samojedny
Katedra i Zakład Genetyki Medycznej,
Wydział Farmacji, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach,
Kierownik Katedry i Zakładu: prof. dr hab. n. med. Jan Kowalski
Podstawowe objawy wspomnianego zaburzenia to wzdęcia, kurczowe bóle brzucha, oddawanie nadmiernej ilości gazów, nudności i biegunka. Terapia polega na wyeliminowaniu lub ograniczeniu spożycia produktów bogatych w laktozę. Zjawisko nietolerancji laktozy ma niewątpliwie istotne znaczenie w odniesieniu do zespołu jelita drażliwego.
Zespół jelita drażliwego
To jedno z najczęstszych zaburzeń czynnościowych przewodu pokarmowego, charakteryzujące się zaburzeniami rytmu wypróżnień i bólami brzucha przy jednoczesnym braku zmian organicznych, z którymi można powiązać wymienione objawy[1]. Szacuje się, że częstość występowania tej choroby w przypadku całej populacji wynosi od 10-20%, a jeśli wziąć pod uwagę jedynie chorych korzystających z porad gastroenterologa częstość ta wzrasta nawet do 50%. Choroba występuje dwukrotnie częściej u kobiet niż u mężczyzn[2,3], a objawy ujawniają się najczęściej od okresu dojrzewania do 30 r.ż.[4]. Główne przyczyny zespołu jelita drażliwego to zaburzenia aktywności mioelektrycznej w okrężnicy, obniżony próg odczuwania bólu oraz nadmierna reakcja jelita na rozciąganie[5-7].
Wśród czynników wymienia się też zaburzenia funkcji trawiennych, przerost bakterii w jelicie cienkim, nieprawidłowe odżywianie, alergię, zaniżony udział aminokwasów, celiakię, przerost drożdży, przeciekające jelito oraz nietolerancję laktozy.
Patofizjologia nietolerancji laktozy
Zaburzenie wchłaniania laktozy uwarunkowane jest ilością, aktywnością i dostępnością laktazy. Do przyczyn wymienionego zaburzenia zalicza się niedojrzałość enzymów jelitowych u dzieci, defekty genetyczne, wrodzoną nietolerancję laktozy oraz nabyty niedobór laktazy u dorosłych, a także zmniejszenie powierzchni chłonnej jelita, nadmierny rozwój flory bakteryjnej oraz przyspieszony pasaż jelitowy. Wystąpienie i nasilenie objawów klinicznych nie jest zależne od przyczyn nietolerancji, wynika zaś ze zbyt dużej ilości spożytego cukru w stosunku do aktywności trawiennej enzymów w jelicie cienkim. Wyróżnia się kilka typów niedoboru laktozy: wrodzony (alaktazja), typu dorosłych (hipolaktazja) oraz wtórny (nabyty). Alaktazja występuje bardzo rzadko, z kolei hipolaktazja to najczęstsza forma zaburzeń wchłaniania laktozy ujawniająca się po 3. r.ż, a przeważnie w okresie dojrzewania lub we wczesnym wieku dorosłym.
W populacji polskiej hipolaktazja występuje u 17-34 %, a średni wiek pojawienia się objawów to 8-10 r.ż.
Laktoza – jeden ze składników leków
Laktoza może być dostarczana do organizmu nie tylko z dietą, ale także z zażywanymi lekami. Stanowi ona jeden ze składników ~20% leków dostępnych na receptę i około 6% leków OTC i suplementów diety[8]. Leki dostępne w Polsce są wpisane do Urzędowego Wykazu Produktów Leczniczych Dopuszczonych do Obrotu, ale we wspomnianych opisach nie uwzględnia się składu substancji pomocniczych użytych do produkcji leku. Chociaż zgodnie z prawem konieczne jest umieszczanie przez firmę produkującą lek informacji odnośnie substancji pomocniczych w ulotce dołączonej do leku, to nie ma obowiązku podawania, jaka ilość danej substancji pomocniczej została wykorzystana podczas jego produkcji. Stąd osoby z nietolerancją laktozy mogą nieświadomie przyjmować leki zawierające laktozę w ilości warunkującej wystąpienie objawów choroby, a co ważniejsze mogącej wpłynąć na skuteczność działania samego leku. Z uwagi na częste występowanie nietolerancji laktozy należy pamiętać, że nawet jej niewielka ilość może prowadzić do zaburzeń trawienia i wchłaniania, co z kolei będzie niekorzystnie wpływało na wchłanianie substancji czynnej leku. Niniejszy efekt może być jednocześnie silniejszy w przypadku przyjmowania kilku różnych preparatów zawierających w swoim składzie laktozę (np. w przypadku osób starszych), w tym również preparatów OTC. Przyjmowanie większej liczby leków może warunkować podaż nawet 10 g laktozy na dobę nie wliczając tej spożywanej z posiłkami[9]. Za średnią dawkę laktozy dobrze tolerowaną przez większość osób uznaje się dawkę 12 g/dobę. Należy jednak pamiętać, że w przypadku najbardziej wrażliwych osób niekorzystne reakcje mogą pojawić się już po spożyciu 200 mg laktozy w postaci pojedynczej dawki[9, 10].