Zaparcia – problem pacjentów powyżej 50 roku życia

Chociaż zaparcia są dziś niezwykle powszechną dolegliwością, spotykaną już nawet u niemowląt i starszych dzieci, pacjenci mówią o nich niechętnie. Często to temat intymny i nieco wstydliwy. A przecież w zależności od kraju cierpi na nie od 25 do 50 proc. populacji, co więcej, skala występowania tej dolegliwości ciągle narasta.

Po pomoc do apteki

Z badań wynika, że pacjenci cierpiący na zaparcia najczęściej kierują się po pomoc do swojej zaufanej apteki. W przypadku osób, które decydują się na zakup środków pomocnych w zaparciach, aż co trzecia osoba korzysta z porad farmaceuty, a jedynie co piąta o pomoc prosi lekarza pierwszego kontaktu. Zaledwie 9 proc. rozmawia o problemie z lekarzem specjalistą. Aż 9 na 10 pacjentów kupuje środki na zaparcia właśnie w aptece.

Problem kobiet po 50 roku życia

Według powszechnie dostępnych statystyk na zaparcia częściej cierpią kobiety niż mężczyźni. Podlegają one bowiem przemianom hormonalnym związanym z okresem menopauzy, stosują diety odchudzające, a także częściej niż mężczyźni przyjmują leki mogące wywoływać zaparcia. Wraz

z wiekiem problemy te pogłębiają się m.in. na skutek dysfunkcji jelita grubego. Potwierdzają to badania Target Group Index, przeprowadzone przez Millward Brown, z których wynika, że aż 71 proc. ankietowanych deklarujących problem z zaparciami w ciągu ostatnich trzech miesięcy stanowiły właśnie kobiety, z czego najliczniej reprezentowaną grupą były panie powyżej 50. r.ż. O problemie możemy mówić, gdy stolce oddawane są rzadziej niż trzy razy w tygodniu i/lub są zbite i twarde. Pojawić się może również bolesność brzucha i uczucie niepełnego wypróżnienia. To sygnały, że układ pokarmowy nie funkcjonuje tak jak powinien.

Przyczyny zaparć

Zaparcia wywołują często czynniki zależne od samego pacjenta (tzw. przyczyny zewnątrzustrojowe) tj. mało aktywny tryb życia, nieprawidłowa dieta, przyjmowanie niektórych leków (np. trójpierścieniowych leków przeciwdepresyjnych, moczopędnych, blokerów kanału wapniowego, opioidowych leków przeciwbólowych, leków antycholinergicznych) czy choćby zły nawyk odkładania wizyty w toalecie na później z powodu nadmiaru zajęć lub np. w wyniku unikania toalet publicznych. Nieodpowiadanie na fizjologiczne poranne potrzeby ciała doprowadzić może do zaniku tego zdrowego dla każdego organizmu odruchu, a efektem są zaparcia nawykowe (czynnościowe), które szybko mogą przejść w chroniczne. Do przyczyn dolegliwości wewnątrzustrojowych należą m.in. zaburzenia metaboliczne, hormonalne, neurologiczne. Zaparcia nie są w tym przypadku chorobą, a jedynie objawem, który może towarzyszyć wielu schorzeniom i zawsze należy je wykluczyć, przed rozpoczęciem leczenia.

Nieprawidłowa dieta

Powszechnie uważa się, że podstawową przyczyną zaparć jest jednak niewłaściwe odżywianie. Zbyt wysoka zawartość tłuszczów w pokarmach, wysokie spożycie węglowodanów prostych, zbyt mała ilość płynów (poniżej 2 l dziennie) oraz błonnika pokarmowego to nagminne nieprawidłowości w naszej diecie. Na zaparcia pomoże aktywny styl życia, na początek mogą to być choćby codzienne spacery, ale podstawą jest zmiana żywieniowych przyzwyczajeń: regularne posiłki, rezygnacja z używek takich jak kawa czy alkohol, ograniczone spożywanie słodyczy, potraw mącznych i mięsa, picie przynajmniej 2 litrów wody dziennie.

Wybór pacjentów

Jeżeli mimo zmiany diety i stylu życia zaparcia wciąż nie znikają pacjenci dodatkowo wspomagają się środkami przeczyszczającymi. Najczęściej wybierane są tabletki ziołowe i zioła do zaparzania. Aż 7 na 10 osób cierpiących na zaparcia wybrało tę drogę walki z problemem. Częstość stosowania ziół i herbat na zaparcia systematycznie wzrasta (badania Omnibus 2008 r. i 2007 r.). Pozytywny jest fakt, że coraz więcej osób decyduje się również wprowadzić do diety więcej warzyw i owoców. Ponad połowa kobiet korzystających z leków i ziół na zaparcia, jest w wieku powyżej 50 lat i chętnie kupuje produkty tanie (35 proc. wśród nich stanowią emerytki i rencistki). Warto pamiętać o tych zależnościach polecając pacjentce konkretny środek na zaparcia.

Zioła, ziółka

Spośród dostępnych w aptece środków najczęściej wybierane są preparaty z kruszyną, senesem lub rzewieniem. Te znane od stuleci leki przeczyszczające zawdzięczają swoje działanie obecności tzw. antrazwiązków, które powodują drażnienie jelita i w efekcie pobudzają ruchy perystaltyczne jelit. Działanie następuje po 8-12 godzinach. Są to bardzo skuteczne i przy prawidłowym stosowaniu, bezpieczne leki, należy jednak uprzedzić pacjenta, że środki z tej grupy mogą być używane do 7 dni i wymagają robienia przerw w stosowaniu. Długotrwałe przyjmowanie senesu lub rzewienia może wywoływać uszkodzenie śluzówki jelita grubego i osłabiać jego ruchliwość (paradoksalne zwiększenie skłonności do zaparć), a także doprowadzić do poważnych zaburzeń gospodarki wodno-elektrolitowej (hipokalemii). Należy także informować pacjentów o ryzyku interakcji w przypadku jednoczesnego stosowania tych preparatów z diuretykami tiazydowymi, glikozydami nasercowymi, lekami antyarytmicznymi.

Leki przeczyszczające stosuje się doraźnie i jeśli zaparcia przedłużają się konieczna jest wizyta u lekarza. Należy również pamiętać, aby leczenie tego typu preparatami rozpoczynać od najmniejszych zalecanych dawek i dopiero, jeśli oczekiwany efekt nie nastąpi, zwiększyć dawkę. Najpopularniejsze preparaty można znaleźć zarówno w formie tabletek/kapsułek jak i ziół do zaparzania, również w wygodniejszych w przygotowaniu – saszetkach. Pacjenci często zwracają także uwagę na smak produktów – część z nich jest dość gorzka i ma nieprzyjemny smak. Coraz większą popularność zyskują więc bezsmakowe i bezzapachowe kapsułki czy herbaty o owocowym smaku.

Pozostałe grupy i formy leków są rzadziej wybierane. Mogą to być osmotyczne środki przeczyszczające, solne środki przeczyszczające zawierające siarczan magnezu i fosforan sodowy (wlewki doodbytnicze), parafina płynna, czy działająca na zasadzie osmotycznej laktuloza. Leki należy dobrać na podstawie wywiadu z pacjentem, biorąc pod uwagę ewentualne ryzyko interakcji, uwzględniając również indywidualny dobór dawki wywołującej pożądany efekt. Pamiętajmy, że problemu nie należy bagatelizować, gdyż nieleczone zaparcia mogą prowadzić m.in. do zespołu leniwego jelita, hemoroidów, polipów jelita.