Bezpieczeństwo stosowania leków u osób starszych

Geriatria, co można uznać za swego rodzaju paradoks, jest specjalnością medyczną stosunkowo młodą. Liczy sobie niespełna pół wieku. Do jej wyodrębnienia się z głównego nurtu interny przyczyniły się zmiany demograficzne na świecie. W ciągu ubiegłego stulecia średnia długość życia wzrosła bowiem o 31 lat. W 1900 r. wynosiła ona 46 lat, sto lat później – już 77 lat. W Polsce w latach 1950-2004 odsetek osób w wieku powyżej 65. r.ż. podskoczył z 5,2 do 13,1 proc. całej populacji. Biorąc pod uwagę powyższe dane, szacuje się, że w roku 2030 osoby powyżej 65. r.ż. będą stanowiły 23,8 proc. rodzimej populacji.

Skutki postępującej specjalizacji

Powyższe dane uzasadniają więc powstawanie nowych, dotychczas niewystępujących problemów zdrowotnych, do których przede wszystkim należą przewlekłe choroby zwyrodnieniowe – układu kostno-stawowego, sercowonaczyniowego, nerwowego, nowotwory złośliwe, wreszcie ujawnia się przewlekła niewydolność wielonarządowa (wątroba, nerki, inne narządy wewnętrzne). Z szacunkowych danych wynika, że blisko 30-40 proc. osób starszych wymaga minimum jednej hospitalizacji w ciągu 24 miesięcy. Osoby te stanowią ponad połowę pacjentów oddziałów wewnętrznych. Tymczasem, w związku z postępującą specjalizacją, pacjenci w podeszłym wieku zmuszeni są nierzadko „wędrować” od lekarza do lekarza, otrzymując kilka, a w skrajnych przypadkach nawet kilkaźródło: na podstawie wybranych fragmentów materiałów zaprezentowanych podczas konferencji pt. „Bezpieczeństwo stosowania leków u osób w wieku podeszłym”, zorganizowanej w lipcu br. przez Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, w ramach Ogólnopolskiej Kampanii „Lek Bezpieczny”naście terapii, do tego kilkanaście bądź kilkadziesiąt leków jednocześnie. Efekt takiego stanu rzeczy łatwo przewidzieć: blisko 15 proc. populacji ludzi w podeszłym wieku przyjmuje ponad 40 proc. leków! A przecież starzenie się jest procesem obejmującym cały organizm: leki są coraz wolniej przetwarzane w wątrobie i coraz wolniej wydalane przez nerki. Stopniowo zawodzą mechanizmy regulacyjne, sprawne u człowieka młodego, na przykład rozregulowaniu ulega ośrodek pragnienia w mózgu, co przejawia się znacznie łatwiejszą możliwością odwodnienia organizmu – mózg nie sygnalizuje nam potrzeby picia. Z tych, między innymi, powodów pacjent w wieku podeszłym powinien być traktowany ze szczególną uwagą, na pewno nie jak zdrowy trzydziestolatek.

Realia farmakoterapii

– 6,3-12,9 proc. pacjentów hospitalizowanych w szpitalach w USA doświadcza co najmniej jednego poważnego zdarzenia niepożądanego.
– Niepożądane działania związane ze stosowaniem leków dotyczą 10,8-38 proc. pacjentów.
– Polekowe działania niepożądane plasują się w pierwszej dziesiątce przyczyn zgonów.
– 3,3-4,7 proc. polekowych działań niepożądanych jest konsekwencją stosowania leków.
– Zgłaszana częstość możliwych do uniknięcia działań niepożądanych w europejskich szpitalach wynosi 0,4- 7,3 proc. hospitalizacji.
– W zakresie POZ 0,9-4,7 proc. wszystkich hospitalizacji na odziały wewnętrzne i IT jest spowodowanych błędami w stosowaniu leków.
– 30-40 proc. polekowych działań niepożądanych można uniknąć.

Czynniki doboru leku u osób starszych

Indywidualizacja farmakoterapii dla osób starszych powinna polegać na uwzględnieniu następujących czynników przy doborze leku:
– wiek pacjenta, zmiany w farmakokinetyce leku, różnice w częstości występowania działań niepożądanych, ograniczenia wiekowe do stosowania leków;
– schorzenia współistniejące, przeciwwskazania, interakcje lek – choroba;
– niekorzystne interakcje leków;
– działania niepożądane – ryzyko wystąpienia w określonej populacji pacjentów, wywiad co do działań niepożądanych w przeszłości.

Kryteria Beersa

Poniżej leki, które nie powinny bądź powinny być ostrożnie stosowane u pacjentów w wieku podeszłym (Arch of Int Med 2003, 163, 2716):
– Kategoria 1 – NIGDY: leki o silnym efekcie cholinolitycznym, Barbiturany, Belladonna, Pentazocyna, Petydyna, Butylobromek hioscyny;
– Kategoria 2 – RZADKO: Benzodiazepiny, Metokarbamol;
– Kategoria 3 – leki stosowane niezgodnie ze wskazaniami: Amitryptylina, Doksepina, Indometacyna, Acemetacyna, Tiklopidyna, Metyldopa, Rezepina, Oxybutynina, Hydroksyzyna, leki p. histaminowe I generacji.
Farmaceuta, ustalając farmakoterapię dla pacjentów w wieku podeszłym, powinien przede wszystkim precyzyjnie określić jej cele. Ponadto dokładnie rozpisać pacjentowi dawkowanie zalecanych leków oraz pory ich przyjmowania. Warto też omówić z pacjentem ewentualne objawy niepożądane wynikające z zażywania danych preparatów i poinstruować, jakich leków nie wolno przyjmować łącznie z przepisaną farmakoterapią.

*źródło:
na podstawie wybranych fragmentów materiałów zaprezentowanych podczas konferencji pt. „Bezpieczeństwo stosowania leków u osób w wieku podeszłym”, zorganizowanej w lipcu br. przez Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, w ramach Ogólnopolskiej Kampanii „Lek Bezpieczny”